BAKÎ İLE GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN “ETKİLENME ENDİŞESİ” BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Özet

Amerikalı eleştirmen Harold Bloom’un “Etkilenme Endişesi” adlı şiir teorisi, şairler arasında meydana gelen ödipal ilişkiyi inceler. Buna göre, her şair kendisinden önceki güçlü şairin gölgesinde yaşar. Bu aslında istenmeyen bir durumdur ve şair, güçlü şairin etkisinden kurtulup kendi yolunu açmak için altı revizyonist aşamadan geçmelidir. Bu altı aşama kronik olmak zorunda değildir ve hepsinin gerçekleşmesine de gerek yoktur. Bloom, bu aşamaları Clinamen (Yanlış Okuma), Tessera (Tamamlama-antitez), Kenosis (Tekrar ve sürekliliği koparma), Daimonikleşme (Karşı-Yüce), Askesis (Arınma) ve Apophrades (Ölülerin Dönüşü) olarak adlandırmıştır. Harold Bloom, bu isimlendirmelerin “keyfi ve şahsi” olduğunu ve üzerinde değişiklik yapılabileceğini ifade etmiştir. Her ne kadar bu teori Batı edebiyatını esas alarak öne sürülmüşse de kanaatimizce, nazire geleneğinin yaygın olduğu Divan edebiyatında, şairlerin pek çoğu için bu teoriyi uygulamak mümkündür. Bu çalışmamızda Etkilenme Endişesi teorisi, Divan edebiyatı şairlerinden Baki ve Gelibolulu Mustafa Âlî arasındaki sanatsal ilişkiyi incelemek için kullanılmıştır. Mustafa Âlî, güçlü şair Baki’yi aslında ona nazireler yazacak kadar beğenmektedir. Fakat en üstün ve en iyi olma arzusu Âlî’yi rekabete sevk etmiş, bu hal onu Baki’yi yermeye kadar götürmüştür. Baki ile Âlî arasındaki bu münasebetin, teorinin Clinamen ve Tessera aşamaları ile uygunluk gösterdiği görülmüş, çalışmada da bu uygunluk üzerinde durulmuştur.