TÜRKİYE’NİN YURTDIŞINA KAÇIRILAN ARKEOLOJİK ESERLERİNİN GERİ ALINMASINDA SON YİRMİ YIL

Özet

Türkiye birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Anadolu'da hüküm sürmüş uygarlıklar; sosyal, siyasi ve ekonomik düzenlerini ilkel devlet düzenleri içerisinde hayata geçirirken gerek inançları doğrultusunda gerekse değerleri doğrultusunda kendilerini ve medeniyetlerini ifade eden sayısız eser yaratmışlardır. Medeniyetlerin kendilerine özgü estetik tutumlarının vücut bulduğu arkeolojik eserler günlük hayatın çok farklı birimlerinde yer almalarının yanı sıra özellikle sanat başlığında geçmişin güçlü temsili izleri olarak yer tutmuştur. Anadolu’daki uygarlıkların mimarisi olan arkeolojik eserler yüzyıllar boyu; Münferit devlet ve diplomatik ilişkiler, yasal boşluklar, kişisel çıkarlar ve kaçak kazılar gibi faktörler sonucunda sebeplerinin zamanın şartlarına göre değiştiği bir ortamda dünyanın farklı bölgelerine Anadolu'dan götürülmüştür. Türkiye'nin kültür ve sanat politikaları içerisinde önemli konulardan olan, kaçırılan arkeolojik eserlerin geri iadesi konusu ülke gündemini arkeolojik eserler bakımından zengin toprakların ev sahibi olarak uzun yıllar meşgul etmiş ve etmeye devam etmektedir. Ülke dışına kaçırılan binlerce eserden geri getirilemeyenler dışında önem arz eden girişim ve çabalar sonucunda kaçırılan ülkelerdeki diplomatik direnç resmi belgelerle kırılarak, eserlerin bazıları Türkiye'ye iade edilip müzelerde sergilenmiştir. Bu çalışma gönüllü geri iade alınan eserler, dava sonucu geri alınan eserler ve hâlâ alınma süreci devam eden eserler incelenerek bu geri alınma süreçleri araştırılmıştır. Anadolu coğrafyasının tarihi değeri de göz önünde bulundurarak ülkemizde kaçakçılıkla mücadele dairesi kurulmuş ve eserlerin güvenliği ve geri iadesi üzerine odaklanılmıştır. Bu bildiri Türkiye’nin yurtdışındaki kültürel mirasını geri alma çabasına yönelik izlediği tutumları ortaya koymaktadır ve değerlendirmektedir. Özellikle son yirmi yılda eserlerin çıkarıldıkları topraklara ait olma konusu tartışılmaktadır. Ülkeler bu konu hakkında çalışmalar yapmaktadır. Bu durum bütünlükçü kültürel miras anlayışını doğurmakla birlikte ülkeler arası siyasi ilişkilere yansımaktadır. Bu çalışma yapılan literatür taramaları çerçevesinde alan yazınında bu konunun eksikliğini gidermeyi ve dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Özellikle son yirmi yılda kayda değer mücadelenin sonuçları daha hızlı alınmaya başlanmıştır. Türkiye'nin son yirmi yıl içinde yurt dışındaki kültürel mirasını geri alma çabasına ilişkin örnekler eserler üzerinden ele alınıp, söz konusu eserlerin iade süreçleri sonuç odaklı incelenmiştir.