ALEVİLİK, DAMAL’DA CEM TÖRENİNİN UYGULANMASI VE ZAKİRLİK

Özet

Alevî kavramı, “Ali’ye mensup”, “Ali’ye ait”, “Ali soyundan gelen”, “Ali taraftarı” ve “Ali’yi sevip sayan, ona bağlı olan” gibi anlamlara gelmektedir. İslâm tarihinde Alevîlik, Hz. Ali’yi sevme, ona saygı gösterme ve her hususta ona bağlı olma anlamlarına gelmektedir. Bir başka deyişle Alevilik Hz. Ali ve onun temsil ettiği Peygamber Efendimizin soyu olan Ehl-i Beyt imamlarına yani on iki imamlara bağlılıktır. Bundan dolayı Alevilik inancı İslam dinin içindedir ve İslam dininden ayrı düşünülmesi mümkün değildir. Alevîlik-Bektaşi topluluklarının en önemli ritüellerinden birisi olan cem töreni sosyal ve kültürel boyutlu dinsel bir tören olma özelliği göstermektedir. Cem Alevilerin toplu olarak icra ettikleri ibadetin adıdır. Cemin kelime kökeni Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir. Cem törenlerinin kaynağı yine bir cem çeşidi olan Kırklar Cemi’dir. Cem törenleri Alevi topluluklarında büyük önem arz etmekte ve genel olarak Alevîliğin temelini oluşturmaktadır. Alevi-Bektaşi geleneğinde uygulanan cem törenlerinin başlangıcı hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Cem törenleri Alevi topluluğunun önderi konumunda olana dede adı verilen kişiler yönetiminde on iki hizmet sahiplerince belli bir düzen içerisinde yerine getirilir. Ancak bazı durumlarda bu cem törenleri Analar tarafından da yürütülebilmektedir. On iki hizmet kavramı Hz. Ali soyundan gelen on iki imamı temsil eder ve cem törenlerinin olmazsa olmazlarıdır. Cem törenleri yılın değişik dönemlerinde ve çeşitli amaçlarla düzenlenmektedir. Alevi-Bektaşi geleneğinde, on iki hizmet sıralaması içerisinde yer alan zakirlik hizmeti, cemlerin temel unsurlarından birisidir. Zakirlik hizmetinin yerine getiren kişiye Zakir denmektedir. Zakir, cem töreni süresince dedenin hemen yanı başında oturur ve saz eşliğinde söylediği nefeslerle cem töreninin yürütülmesinde dedeye yardımcı olur. Çalışmamızda cem kavramı, cem töreninin uygulanışı, on iki hizmet sahiplerinden olan zakirlik kavramı genel hatlarıyla açıklanmış daha sonra cem töreninin Damal yöresinde uygulanış biçimine değinilmiştir. Konunun netleşmesi için önce “cem”in kelime ve terim anlamları üzerinde durulmuş, sonra gelişim sürecine ve geliştiği yöredeki kültürel unsurların, bu kültür ortamının cem töreninin uygulanış biçimine etkileri ortaya konmaya çalışılmıştır.