İSLAM CEZA HUKUKUNDA SORUMSUZLUK (İBÂHA) SEBEPLERİ

Özet

Ceza hukuku hükümlerinde asıl olan, yasaklanan şeylerin herkes hakkında yasak olmasıdır. Bu asıldan istisna olarak, ceza kanunları, bazı yasaklanan eylemler hakkında, belirli durum ve şartlarda ortaya çıkması kaydıyla ceza verilmemesini öngörmüşlerdir. Bu gibi durumlarda yasa koyucu, belirli şartlardaki suç fiillerine ceza vermemekte daha önemli bir yarar bulunduğunu düşünmüştür. Zira yasaklanan fiillerden dolayı sorumsuz kabul edilen kimseler, yaptıkları bu fiilleri belirli amaçları gerçekleştirmek için yapmaktadırlar. Mesela öldürmek, bütün insanlar hakkında haram kılınan bir fiildir. Ama ceza kanunları, öldürmeyi, nefs-i müdafaa veya cezayı infaz sözkonusu olduğunda mübah kılmıştır. Keza yaralamak fiili bütün insanlar için yasaklanan bir şeydir. Ama ceza kanunları doktorların hastaları tedavi etmesi için mübah kılmıştır. Yine darp da herkes için yasaklanmış bir eylemdir. Ama tedip ve terbiye için mübah kabul edilmiştir. Şu halde ceza kanunları yasaklanan bazı fiilleri belirli maslahatlar için mübah kılmış olup, belirlenen maslahatların dışına çıkılması ise caiz değildir. Sözgelimi bir doktor için hastayı tedavi amacıyla yaralama fiili mübah sayılmış; ama hastayı öldürmek kastıyla yaralarsa, bu fiili, kasdi suç teşkil eder ve cezaya müstehak olur. Çalışmamızda İslâm Hukukunun cezaî hükümlerinin istisnaları Hanefî mezhebinin görüşleri çerçevesinde incelenmektedir.