EDİRNE VİLAYETİ’NE YAPILAN GÖÇLER (1853-1897)

Özet

Güneybatı Asya’yı Avrupa’ya bağlayan Türkiye, coğrafi konum itibariyle göç yollarının kavşağında bulunmaktadır. Türkiye-Avrupa geçiş güzergâhında bulunan ve 1365-1453 döneminde 88 yıl Osmanlı’ya başkentlik yapmış olan Edirne Vilayeti ise tarih boyunca yaşanan bu göçlerden etkilenmiştir. Bilhassa Osmanlı Devleti’nin yoğun bir şekilde toprak kaybettiği XIX. yüzyılın ikinci yarısında cereyan eden hadiseler; Osmanlı kültürüne ve güvenlik teminine inanan tehdit altındaki insanların dışardan içeriye doğru göç etmelerine neden olmuştur. Osmanlı özelinde Edirne Vilayeti’ne yapılan göçlerin en önemli kilometre taşlarını 1853-1856 Kırım Savaşı ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) oluşturmaktadır. Bu savaşlar sonrasında yaşanan toprak kayıpları neticesinde Rusların ve Bulgarların baskı ve zulümlerine uğrayan Kırım, Kafkasya veya Balkanlardaki halk, kitlesel bir şekilde Osmanlı merkezine doğru göç etmiştir. Edirne, XIX. yüzyılın ikinci yarısında adeta bir insan selini andıran göç dalgalarına maruz kalmıştır. Bahse konu vilayetin hem daimi hem de geçici göçler açısından incelendiğinde -özellikle Balkanlardan gelen göç hareketleri karşısında- bir “dalgakıran” görevi yaptığı anlaşılmaktadır. Zira Dersaadet’e veya Anadolu’ya ulaşmak isteyen göçmenler için ilk durak Edirne olmuştur. Kendisine sığınanlara her daim kucak açan Edirne halkı da göçmenlerin her türlü ihtiyaçlarını karşılamada üzerine düşeni ziyadesiyle yapmıştır. Edirne’ye iskân edilen göçmenlere geçici bir süreliğine vergi muafiyeti getirilmiştir. Göçmenlere yapılan yardımların en önemlilerini ise arazi tahsisi oluşturmuştur. Osmanlı devlet adamları ve Edirne halkının fedakârâne çalışmalarına rağmen, göçmenlerin gelmesiyle bölgede bazı asayiş sorunları da yaşanmıştır. Yaklaşık 44 yıllık zaman dilimini kapsayan bu çalışmanın mekânsal alanını Edirne Vilayeti’nin geneli oluşturmaktadır. Böylece Edirne Vilayeti’nin nüfus hareketliliği bakımından yoğunluk yaşadığı bir kesitinin tarihi perspektifle ortaya konması amaçlanmıştır. Bahse konu araştırma dönemiyle ilgili Edirne’ye dair özel bir çalışmanın yapılmamış olması ise makalenin önemini artırmaktadır. Bu çalışma; başta Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri olmak üzere, hatırat ve tetkik eserlerden faydalanılarak oluşturulmuştur. Kaynaklardan elde edilen bulgularla; muhacirlerin nüfusu, göçmenlere tahsis edilen toprak miktarları ve göçmenlere yapılan diğer yardımlar, vilayet genelinde yaşanan asayiş sorunları gibi hususlara açıklık getirilmiştir.