“SİNEKLİ BAKKALl” (Halide Edip ADIVAR) İLE “ALİ VE NİNO” (Yusuf Vezir ÇEMENZEMİNLİ)

Özet

On dokuzuncu yüzyılın sonu ve yirminci yüzyılın başları Türk Müslüman toplumunun siyasi ve toplumsal hayatında çok önemli bir dönemdir. Bu dönemde Osmanlı devletinde ve Rus Çarlığına bağlı Azerbaycan’da batılılaşma ve batı kökenli düşünce akınları etkili oldu. İnsanları Batı ile Doğu’nun kültür, düşünce ve yaşam farkı düşündürmeğe başladı. Batılılaşmayı savunanlar veya doğu kültürünü muhafaza etmek isteyenlerin yanı sıra her iki kültürün sentezini yaşam biçimi olarak kabul edenler de vardı. “Avrupa uygarlığının erdemlerini göklere çıkaran ateşli Batıcıların gözünde bile, Türk toplumunun temel ahlaki değerlerini muhafaza etme sorunu önemli bir meseleye dönüşmüştü. Bu doğrultuda, ilk Türk Romanları Batılaşmaya karşı o devrin geniş bir yelpazedeki tutumlarını yansıtırken, entelijensiyanın toplumsal değişimle ilgili sorunlarla takıntı derecesin de uğraştığını da göstermektedir. Bir yandan ironik bir şekilde, Batı’dan ithal edilen bir edebi tür olarak roman, Türk toplumu üstündeki Batı tesirinin istenmeyen yanlarını belgelemenin bir aracı olarak devreye sokulurken, öbür yandan Batıcı bakış açısını yaymaya yönelik bir araç olarak kullanılmaktaydı”( Evin, 2004, s. 105). Bu makalede Müslüman Türk toplumunun yaşadığı iki ayrı coğrafi mekânda; Osmanlı devletinde ve Azerbaycan’da aynı dönem yaşanan siyasi olaylar çerçevesinde Batılı- Doğulu ilişkisinin anlatıldığı ‘Sinekli Bakkal’ ile ‘Ali ve Nino’ romanlarını karşılaştıracağız